Karel Capek đã viết lời tựa cho cuốn tiểu thuyết Khi Loài Vật Lên Ngôi như một lời tổng kết tư tưởng của ông: sự trỗi dậy của loài sa giông chỉ sau vài năm được loài người “chiếu cố”. Tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội những năm 30 của thế kỷ XX, khi chủ nghĩa phát xít manh nha và Thế chiến thứ hai cận kề, đẩy nhân loại đến bờ vực diệt vong. Hơn thế nữa, Khi Loài Vật Lên Ngôi còn là lời tiên tri về một tương lai ảm đạm nếu con người tiếp tục chìm đắm trong tham lam, ích kỷ và ảo tưởng về quyền lực tối thượng của mình.
Từ Giống Loài “Dã Man”…
Mặc dù được chính tác giả Karel Capek định nghĩa là tiểu thuyết “hiện thực”, Khi Loài Vật Lên Ngôi khởi đầu bằng yếu tố viễn tưởng. Loài sa giông Andrias Scheuchzeri, dù mang tên khoa học và hình dáng tương tự loài sa giông lưỡng cư ngoài đời thực, lại có kích thước lớn hơn, đi bằng hai chân, có khả năng giao tiếp và lao động nhờ sự giáo dục của con người. Ban đầu, chúng sống tách biệt trên một hòn đảo, bị con người sợ hãi như một sinh vật siêu nhiên dù bản chất vô hại, nhỏ bé và yếu đuối.
Cuộc sống của chúng thời kỳ “dã man” này xoay quanh việc sinh sản để duy trì nòi giống – một bản năng nguyên thủy. Chúng săn bắt những sinh vật nhỏ bé dưới biển, dường như bị lãng quên trong quá trình tiến hóa. Nếu không có sự can thiệp của con người, có lẽ Andrias Scheuchzeri vẫn sẽ tiếp tục tồn tại trong vòng tuần hoàn tự nhiên này.
Dù là loài vật hư cấu, Karel Capek đã xây dựng hình ảnh Andrias Scheuchzeri vô cùng chân thực thông qua các tư liệu khoa học về sự hình thành, phát triển, thậm chí cả hình ảnh hóa thạch. Hành trình của chúng từ “dã man” đến “văn minh” phản chiếu quá trình phát triển của loài người từ thời tiền sử đến hiện đại.
…Đến Những Bước Chân Vào Thế Giới “Văn Minh”
Nếu so sánh sự phát triển của loài sa giông với loài người, thời điểm thuyền trưởng J. van Toch khám phá ra chúng tương đương với thời kỳ đồ đá của con người. Sau đó, Andrias Scheuchzeri bước vào thế giới “văn minh” nhờ sự “giúp đỡ” của con người. Con người cung cấp cho chúng không gian sống, công cụ lao động và tự vệ, dạy chúng ngôn ngữ, chữ viết, thậm chí cả cách sử dụng vũ khí. Chúng học được cách trao đổi, mua bán và khám phá thế giới.
Sự phát triển của Andrias Scheuchzeri diễn ra chóng mặt chỉ trong vài năm, nhanh hơn rất nhiều so với hành trình hàng nghìn năm của loài người. Từ những trò tiêu khiển trong sở thú, rạp xiếc, hay những nô lệ lao động khổ sai, chúng dần tiến bộ vượt bậc về khoa học kỹ thuật. Chúng xây dựng cả một thế giới dưới nước với đập, bờ kè, hào, hầm ngầm và hệ thống giao thông phức tạp. Tuy nhiên, con người lại mù mờ về thế giới của chúng. Họ nghiên cứu tập tính, sinh hoạt, sinh sản, não bộ của loài sa giông nhưng lại không hề hay biết về sự phát triển của cả quần thể dưới nước.
Sự thiếu hiểu biết, thờ ơ trước những cảnh báo khoa học, lòng tham, ích kỷ, và thói hư vinh của con người đã đẩy loài sa giông đến gần hơn với quyền lực. Karel Capek đã sử dụng văn phong báo chí sắc lạnh, khách quan, đa chiều để phản ánh hiện thực xã hội những năm 30 của thế kỷ XX, khi chủ nghĩa phát xít nổi lên và đe dọa hòa bình thế giới.
Khi Loài Vật Lên Ngôi: Lời Cảnh Tỉnh Cho Nhân Loại
Khi Loài Vật Lên Ngôi là một tiểu thuyết đặc biệt với sự kết hợp đa dạng các thể loại: tự sự, báo chí, tin vắn, khoa học… Tác phẩm tái hiện hành trình loài sa giông lên ngôi như một hệ quả tất yếu của sự thờ ơ, kiêu ngạo và lòng tham vô đáy của loài người.
Karel Capek luôn hướng ngòi bút của mình vào hiện thực. Ông đã nhiều lần nhấn mạnh mối tương quan giữa sa giông và con người, ví dụ như câu nói: “Con Andrias Scheuchzeri, thường được gọi là Andy, đã chết vì hậu quả của sự nổi tiếng. Điều này cho thấy ngay cả loài sa giông cũng có thể bị hư hỏng vì danh vọng.” Ông cũng đặt ra câu hỏi về vai trò của thánh thần khi nhân loại luôn đứng trước bờ vực chiến tranh và tự hủy diệt.
Khi Loài Vật Lên Ngôi không chỉ là tiểu thuyết viễn tưởng, hiện thực mà còn là lời tiên tri về tương lai. Tác phẩm dự báo những thảm họa mà con người phải đối mặt: Thế chiến thứ hai, bùng nổ dân số, vũ khí hủy diệt hàng loạt, dịch bệnh, phân biệt chủng tộc… “Đây chính là hiện thực”, và cũng là một tương lai u tối nếu con người tiếp tục để phần “con” lấn át, tạo điều kiện cho loài vật lên ngôi.
Về FiStore
FiStore là điểm đến dành cho những tâm hồn yêu đọc sách. Chúng tôi cung cấp những bài review sách chuyên sâu, chất lượng và hữu ích, giúp bạn khám phá thế giới văn học đa dạng và phong phú. Bên cạnh đó, FiStore còn chia sẻ nhiều kiến thức bổ ích về văn học, tác giả và các xu hướng đọc sách mới nhất. Hãy ghé thăm website fistore.vn hoặc liên hệ với chúng tôi qua số điện thoại 0987 604 721 hoặc email [email protected] để được tư vấn và hỗ trợ. Địa chỉ của chúng tôi: Số 25, Đường Nguyễn Huệ, Phường Bến Nghé, Quận 1, TP Hồ Chí Minh, Việt Nam.
